Sigortacının Kanuni Halefiyeti ve Rücu Hakkı

Borçlar hukukunda düzenlenen kanuni halefiyet genel bir düzenlemedir. Bunun yanında kanuni halefiyete ilişkin özel düzenlemeler bulunmaktadır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen sigortacının kanuni halefiyeti de bu özel düzenlemelerden biridir.

Türk Ticaret Kanununun 1472 Maddesinin 1 Fıkrasında halefiyet “Sigortacı, sigorta tazminatını ödediğinde, hukuken sigortalının yerine geçer. Sigortalının, gerçekleşen zarardan dolayı sorumlulara karşı dava hakkı varsa bu hak, tazmin ettiği bedel kadar, sigortacıya intikal eder. Sorumlulara karşı bir dava veya takip başlatılmışsa, sigortacı, mahkemenin veya diğer tarafın onayı gerekmeksizin, halefiyet kuralı uyarınca, sigortalısına yaptığı ödemeyi ispat ederek, dava veya takibi kaldığı yerden devam ettirebilir.” olarak düzenlenmiştir. Sigortacının halefiyeti cüzi halefiyettir ve sadece zarar sigortaları bakımından mevcuttur.Sigortacıya bu hakkın tanınmasının sebebi zarar sigortalarındaki zenginleşme yasağıdır. Yani,sigorta ettirenin sigorta ile teminat altına aldığı rizikonun gerçekleşmesi durumunda uğradığı zararlar sigortacı tarafından sigorta sözleşmesindeki hükümler kapsamında tazmin edilecektir. Bunun yanında zarar gören sigortalının zarardan sorumlu 3 Kişilere karşı ayrıca bir tazminat hakkı mevcut olduğundan, sigorta sözleşmesinin varlığı sigortalının zenginleşmesine sebep olmaktadır. Ayrıca sigortalının zararının sigortacı tarafından giderilmesi zarara sebep olan 3 Kişinin sorumluluktan kurtulmasını gündeme getirecektir. Sigortacının kanuni halefiyeti her iki durumun önüne geçmektedir. Halefiyet ilkesinin geçerli olabilmesi için gerekli şartlar ise;

1. Geçerli bir sigorta sözleşmesi bulunması gereklidir.
2. Sigorta kapsamında kalan bir zarar gerçekleşmiş olması gereklidir.
3. Sigortalı, üçüncü kişilere karşı tazminat isteme hakkına sahip olmalıdır.
4. Sigortacı, sigorta tazminatını sigortalıya ödemiş olmalıdır.

Bu şartların bütün halinde bulunması gereklidir. Aksi halde sigortacının tazminat ödeme yükümlülüğü doğmayacağından halefiyet hakkı da bulunmayacaktır. Buna rağmen sigortacı zarar görenlere ödeme yapmış ise, zarar veren kişilere karşı rücu davası açması mümkü değildir.

Ticaret kanununun halefiyeti düzenleyen maddesinin devamında sigortalının, sigortacının halefiyet hakkını ihlal edecek davranışlardan kaçınması gerektiğini düzenlemiştir. TTK 1472/2 “Sigortalı, birinci fıkraya göre sigortacıya geçen haklarını ihlal edici şekilde davranırsa, sigortacıya karşı sorumlu olur. Sigortacı zararı kısmen tazmin etmişse, sigortalı kalan kısımdan dolayı sorumlulara karşı sahip olduğu başvurma hakkını korur.” Sigortalının bu davranışlarına zarar sorumlusuna karşı tazminat talebinde bulunmamayı taahhüt etmesini, zarar sorumlusunu ibra etmesini, tazminat alacağını başkasına devretmesini örnek verebiliriz.

Sigorta şirketi, 3.şahıslara rücu etmenin yanı sıra bazı koşulların gerc?ekleşmesiyle sigorta ettirenine de rücu edebilir. Karayolları Motorlu Arac?lar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında düzenlen maddeye göre ;

B.4. Zarar Görenlerin Haklarının Saklı Tutulması ve Sigortacının Sigortalıya Rücu Hakkı

Sigorta sözleşmesinden veya sigorta sözleşmesine ilişkin kanun hükümlerinden doğan ve tazminat yükümlülüğünün kaldırılması veya miktarının azaltılması sonucunu doğuran haller zarar görene karşı ileri sürülemez. Ödemede bulunan sigortacı, sigorta sözleşmesine ve bu sözleşmeye ilişkin kanun hükümlerine göre, tazminatın kaldırılmasını veya azaltılmasını sağlayabileceği oranda kazaya sebebiyet veren sigortalıya rücu edebilir. Sigortalıya başlıca şu nedenlerle rücu edilir:

1. Tazminatı gerektiren olay, sigortalının veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin kasti bir hareketi veya ağır kusuru sonucunda meydana gelmiş ise,
2. Tazminatı gerektiren olay, aracın ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken ehliyetnameye sahip olmayan veya geçerliliğini yitirmiş sürücü sertifikasına sahip ya da ehliyetine geçici/sürekli el konulmuş kimseler tarafından sevk edilmesi veya kurallarının ağır kusur ile ihlali  sonucunda meydana gelmiş ise 
3. Aracın, uyuşturucu madde veya ilgili mevzuatta belirlenen seviyenin üzerinde alkollü içki almış kişilerce veya aynı mevzuatta alkollü içki alamayacağı belirtilen kişilerce alkollü içki alınmak suretiyle kullanılması sırasında meydana gelen zararlar,
4. Tazminatı gerektiren olay, yolcu taşımaya ruhsatlı olmayan araçlarda yolcu taşınması veya yetkili makamlarca tespit edilmiş olan istiap haddinden fazla yolcu veya yük taşınması veya patlayıcı, parlayıcı ve tehlikeli maddeleri taşıma ruhsatı bulunmayan araçlarda, bu maddelerin parlama, tutuşma ve infilakı yüzünden meydana gelmiş ise,
5. Sigortalının rizikonun gerçekleşmesi halinde bu genel şartların B.1. maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmemesinden dolayı zarar ve ziyan miktarında bir artış olursa,
6. Tazminatı gerektiren olayın aracın çalınması veya gasp edilmesi sonucunda olması halinde, çalınma veya gasp edilme olayında sigortalının kendisinin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin kusurlu olduğu tespit edilirse,
7. Bedeni hasara neden olan trafik kazalarında sigortalının veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin,  tedavi veya yardım amaçlı sağlık kuruluşuna gitme, can güvenliği nedeniyle uzaklaşma gibi zorunlu haller hariç olmak üzere, olay yerini terk etmesi veya kaza tutanağı, alkol raporu vb. kazanın oluş koşullarına ilişkin gereken belgelerin düzenlenmesi yükümlülüğüne aykırı davranması halinde,

Sigortacı rücu sebeplerine dayanarak tazminat sürecini geciktiremez ve bu sebeplere dayalı bilgi ve belgeyi hak sahibinden talep edemez.

Halefiyette olduğu gibi rücu hakkında da sigortacı tazminat ödemesini gerçekleştirdikten sonra bu hakkını kullanabilir.

Maddenin 1 Fıkrasında belirtildiği gibi sigortalının “kasti ve ağır kusurlu” olması gerekmektedir.Yargıtay vurgulamaktadır.

Eğer sigortalının ağır kusuru veya kasti bir hareketi yoksa tamamen kusurlu olmasıhalinde bile sigortacının rücu hakkından bahsedilemeyecektir.

Konuya İlişkin Yargıtay Kararları

“Dairemizin yerleşik uygulamasına göre, ağır kusur kavramı, bir özel hukuk kavramı olup, kasıt olmamakla birlikte kasta yakın bir kusurun varlığını ifade eder. Sigorta Genel Şartlarında “tam kusur”dan değil, “kasıt” ve “ağır kusur”dan söz edilmektedir. Hükme dayanak yapılan bilirkişi raporunda da belirtildiği üzere, sürücünün 2918 sayılı KTK’nun 57.maddesi hükmüne aykırı şekilde kavşaklarda geçiş önceliğine uymaksızın tedbirsiz ve dikkatsiz araç kullanması kusur oluştursa bile, dava konusu olayın oluş şekline göre “ağır kusur” değildir. Bu nedenle, sürücünün 8/8 kusurlu olması, sigorta şirketine rücu hakkı (11.HD. 16.01.2006, E.2005184 – K.2006/121)

“Sürücü, bilirkişi raporuna göre, yolun kenarında park halinde bulunan araca çarparak trafik kazasına neden olmuştur. Bu hal kasıt veya ağır kusur olarak değerlendirilemez. Bilindiği üzere, “ağır kusur” kavramı, bir özel hukuk kavramı olup, kasıt olmamakla birlikte kasta yakın bir kusurun varlığını ifade eder. Dava konusu olayda, sürücü kusurlu olmakla birlikte, ağır kusurlu olmadığının kabulü gerekir. Aksi halde, sigorta yaptırmanın bir anlamı kalmaz.” (11.HD. 11.05.2000, 2961-4140)

Kaynaklar

1. Çelik Ahmet ÇELİK – Sigortacının İşletene Rücu Hakkı
2. Bahar KIZILSÜMER- Sigortacının Kanuni Halefiyetinin Şartları ve Sınırları